Εκλέγειν ελληνικώς: Τα ψηφοδέλτια και ο αναλφαβητισμός!

  Μετά την επανάσταση του Οκτωβρίου 1862, μαζί με το πολίτευμα και την αλλαγή της δυναστείας είχαν ωριμάσει τα πράγματα και για αλλαγές στις εκλογές. Η τριαντάχρονη χρήση του ψηφοδελτίου είχε εδραιώσει την πεποίθηση ότι αυτός ο τρόπος ψηφοφορίας ήταν «καταλληλότερος εις τα ανεπτυγμένα έθνη, τα έχοντα ηθικήν καλυτέραν, σέβας προς τους νόμους και την δημοτικήν παιδείαν διακεχυμένην και εις το ευτελέστατον χωρίον» (απόσπασμα από γνωμάτευση νομομαθών για ενστάσεις κατά του κύρους των πρώτων εκλογών με σφαιρίδια). Το μέγιστο πρόβλημα ήταν οι αναλφάβητοι ψηφοφόροι.

  Με τα ψηφοδέλτια, έλεγαν, ο καθένας μπορεί να ψηφίσει οποιονδήποτε, ενώ με το σφαιρίδιο μόνο τους επισήμως αναγνωρισμένους ως υποψήφιους.

  Οι αγράμματοι ήταν αναγκασμένοι να δίνουν τα ψηφοδέλτιά τους και ν' αναγράφουν άλλοι στο λευκό χαρτί τα ονόματα των ψηφιζόμενων, έτσι «αυτοί μεν (οι αναλφάβητοι) έρριπτον εν τη κάλπη δι' ιδίας χειρός τα ψηφοδέλτια, αλλά κυρίως εψηφοφόρουν οι γράψαντες αυτά...». Σοβαρό επιχείρημα κατά των ψηφοδελτίων ήταν, όμως, κι άλλο: «Επειδή ο νόμος δεν υπεχρέου τους εκλογείς να γράψωσι τα ψηφοδέλτια εντός της αιθούσης, όργανα κομματαρχών, εκούσια ή μισθωτά, διωργανίζοντο εκτός, ήνοιγον γραφεία, είλκυον και έπειθον ή ηνάγκαζον τους εκλογείς να λαμβάνωσι παρ' αυτών ψηφοδέλτια έτοιμα...».

Εξαναγκασμός
  Ο εκβιασμός ολοκληρωνόταν, καθώς οι εκτός του εκλογικού τμήματος «εφεύρον τρόπον να βεβαιούνται αν οι υποχρεωμένοι, εξαναγκασμένοι ή εξηρτημένοι εκλογείς ετήρουν την υπόσχεσίν των, δίδοντες εις αυτούς ψηφοδέλτια διακρινόμενα διά του σχήματος, του χρώματος, του τρόπου της διπλώσεώς των. Ανθρωποι των κομμάτων, τεταγμένοι εντός επετήρον και πολλάκις ήρπαζον εκ των χειρών των προσερχομένων να ψηφοφορήσωσι το ψηφοδέλτιον το οποίον εκράτουν και αντ' αυτού έδιδον άλλον...».

  Αλλά δεν ήταν μόνο αυτό. Το σύστημα με τα ψηφοδέλτια, όπως εφαρμοζόταν, έδινε τη δυνατότητα στους κομματάρχες που βρίσκονταν στα εκλογικά κέντρα να ξέρουν περίπου την πορεία της ψηφοφορίας. Ετσι, όταν «προέβλεπαν βεβαίαν την έκβασιν του τελικού αποτελέσματος κατ' αυτών να ζητώσι την νίκην εις την υλικήν βίαν ή εις αθέμιτα τεχνάσματα. Εδώ εκώλυον εναντίους εκλογείς να ψηφίσωσι, ήρχοντο εις αιματηράς συγκρούεις. Αλλού ηγωνίζοντο να παραγεμίσωσι παντί τρόπω τας πειναλέας κάλπας των. Αλλαχού συνώθουν τας δυνάμεις των εις το να θραύσωσι τας μεστάς και κεκορεσμένας κάλπας των αντιπάλων ή ν' αναρπάσωσι και καταστήσουσι αυτάς αφάντους».

  Στον κατάλογο των «αμαρτημάτων του ψηφοδελτίου» προστίθενται και μια σειρά άλλα σοβαρά προβλήματα που δημιουργούνταν κατά τη διαλογή (στον... πατριωτισμό της επιτροπής επαφίεται η σωστή καταμέτρηση).

Ολα αυτά ή έστω τα περισσότερα εξουδετερώνονταν από τα σφαιρίδια τα οποία καθιερώθηκαν όχι «εις το συμφέρον τούτου ή εκείνου, αλλά εις το γενικόν συμφέρον».

Θεωρητικά, βεβαίως, όλα αυτά. Το οθωνικό λαϊκό δίστιχο «Αν γίνουν στον τόπο ελεύθεραι εκλογαί / θα λείψουν και οι δέκα του Φαραώ πληγαί...» απηχούσε ακόμη την πραγματικότητα.

23 εκλογικές αναμετρήσεις τα πρώτα 100 χρόνια
Η συχνότητα
  Εννιά φορές τα χρόνια του Οθωνα οι Ελληνες ψήφισαν με ψηφοδέλτια (1834-1861). Μετά την έξωση του Οθωνα, δημοτικές εκλογές θα ξαναγίνουν το 1866 και από τότε μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1920 άλλες δεκατέσσερις τοπικές αναμετρήσεις θα γίνουν με σφαιρίδια και σιδερένιες κάλπες.

Η καταγωγή
  Το σφαιρίδιο επιλέχτηκε το 1864 ύστερα από εισήγηση των Επτανήσιων πληρεξουσίων στη Β’ Εθνική Συνέλευση (εφαρμοζόταν στο Ιόνιο κράτος, με ρίζες την περίοδο της ενετοκρατίας). Με επιμονή τους, μάλιστα, περιλήφθηκε στο Σύνταγμα και η καθολικότητα του δικαιώματος του εκλέγειν.

Οι καινοτομίες
  Συμπτωματικά οι περισσότερες από τις καινοτομίες στον τρόπο ψηφοφορίας εφαρμόζονται πρώτα στις δημοτικές εκλογές. Απ΄ αυτές ξεκίνησε το σφαιρίδιο, σ΄ αυτές επανήλθε πρώτα το ψηφοδέλτιο, από τις ίδιες άρχιζαν να ψηφίζουν οι γυναίκες, εμφανίστηκε το εκλογικό βιβλιάριο και στις δημοτικές καταργήθηκε (2002).

Ο «κανόνας» των καταγγελιών για νοθεία
  Μέχρι την έξωση του Οθωνα κανόνας ήταν οι ηττημένοι των εκλογών να καταγγέλλουν τους νικητές για νοθεία. Για λίγο-πολύ γνήσιες εκλογές μπορούμε να μιλάμε μόνο μετά το 1864. Κρίνοντας όλη αυτή την περίοδο, ο Ν. Δραγούμης (αναδείχτηκε σε πολλά αξιώματα μέχρι και υπουργός Εξωτερικών) είναι πολύ γλαφυρός στις αναμνήσεις του για τον τρόπο που γίνονταν οι εκλογές: «Η μεν παραβίασις των καλπών ωνομάσθη συστολή των σανίδων, αι δε σαπουνοκασέλαι και τα σακούλια κάλπαι, η λύμανσις των σφραγίδων τυχαία σύντριψις, οι συμβολαιογράφοι επί της ψηφοφορίας επιτροπαί και οι απόβλητοι του λαού εκλεκτοί αυτού...».

Η σχετικότητα των μεθόδων
  Το σφαιρίδιο αντί του ψηφοδέλτιου στις εκλογές μετά την έλευση του Γεωργίου Α΄ ήταν ασφαλώς μια πιο δημοκρατική μέθοδος. Σε συνδυασμό, μάλιστα, με το καθολικό της ψηφοφορίας (από το 21ο έτος) αναδείκνυε την Ελλάδα πρωτοπόρα στην άμεση εκλογή των τοπικών αρχόντων (οι πρώτες δημοτικές με το νέο σύστημα έγιναν το 1866). Μετά από μισό περίπου αιώνα, πάντως, τα πράγματα αλλάζουν. Οι αγράμματοι είχαν περιοριστεί, αυτός ο τρόπος ψηφοφορίας θεωρούνταν «καθυστερημένος», είχαν στο μεταξύ προσαρμοστεί και οι μέθοδοι καλπονοθείας και αίτημα των προοδευτικών είναι η επαναφορά του ψηφοδελτίου.

Πηγή: www.ethnos.gr