Ο Ακάθιστος ύμνος!

   Ακάθιστος ύμνος ονομάζεται γενικά κάθε ύμνος ο οποίος ψάλλεται από τους χριστιανούς σε όρθια στάση. Έχει επικρατήσει όμως να λέγεται έτσι ένας ύμνος («Κοντάκιο») της Ορθόδοξης Εκκλησίας προς τιμήν της Θεοτόκου. Ο ύμνος αυτός ψάλλεται στους ναούς τις πέντε πρώτες Παρασκευές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, τις πρώτες τέσσερις Παρασκευές τμηματικά και την πέμπτη ολόκληρος. Αποτελείται από ένα προοίμιο και 24 οίκους (στροφές) σε ελληνική αλφαβητική ακροστιχίδα, από το Α ως το Ω. Δηλαδή, κάθε «οίκος» ξεκινά με το αντίστοιχο κατά σειρά ελληνικό γράμμα. Ο Ακάθιστος ύμνος θεωρείται ως ένα αριστούργημα της βυζαντινής υμνογραφίας.

Ιστορία

   Η επικρατέστερη εκδοχή μας λέει ότι το έτος 626 μ.Χ. , και ενώ ο Αυτοκράτορας Ηράκλειος ηγούνταν εκστρατείας του βυζαντινού στρατού κατά των Περσών, η Κωνσταντινούπολη πολιορκήθηκε αιφνιδίως από τους Αβάρους. Γνωρίζοντας ότι ο στρατός έλειπε, οι Άβαροι απέρριψαν κάθε πρόταση εκεχειρίας και την 6η Αυγούστου κατέλαβαν την Παναγία των Βλαχερνών. Σε συνεργασία με τους Πέρσες, τη νύχτα της 7ης προς 8η Αυγούστου, ετοιμάζονταν για την τελική επίθεση, ενώ ο Πατριάρχης Σέργιος περιέτρεχε τα τείχη της Πόλης με την εικόνα της Παναγίας της Βλαχερνίτισσας και ενεθάρρυνε το λαό στην αντίσταση. Τη νύχτα εκείνη, φοβερός ανεμοστρόβιλος, που αποδόθηκε σε θεϊκή βοήθεια, δημιούργησε τρικυμία και κατέστρεψε τον εχθρικό στόλο, ενώ αντεπίθεση των αμυνομένων προξένησε τεράστιες απώλειες στους Αβάρους και τους Πέρσες, οι οποίοι αναγκάστηκαν να λύσουν την πολιορκία και να αποχωρήσουν άπρακτοι.

    Την 8η Αυγούστου, η Πόλη είχε σωθεί από τη μεγαλύτερη ως τότε απειλή της ιστορίας της. Ο λαός, για να πανηγυρίσει τη σωτηρία του, συγκεντρώθηκε στο Ναό της Παναγίας των Βλαχερνών και έψαλαν όρθιοι τον από τότε λεγόμενο «Ακάθιστο Ύμνο», αποδίδοντας τα «νικητήρια» και την ευγνωμοσύνη τους στην Παναγία. Σύμφωνα όμως με άλλες ιστορικές πηγές, ο Ακάθιστος Ύμνος συνδέεται και με άλλα παρόμοια γεγονότα, όπως τις πολιορκίες και την σωτηρία της Κωνσταντινούπολης επί των Αυτοκρατόρων Κωνσταντίνου του Πωγωνάτου (673), Λέοντος Γ’ του Ισαύρου (717-718) και Μιχαήλ Γ΄ (860). 

Συνθέτης

   Η σύνθεση του Κοντακίου του Ακάθιστου Ύμνου παραμένει μέχρι και σήμερα ένα από τα δυσκολότερα φιλολογικά προβλήματα, καθώς οι μελετητές όχι μόνο δεν έχουν ακόμη καταλήξει στο ποιος, πότε και γιατί συνέθεσε τον ύμνο αυτό, αλλά οι γνώμες τους εμφανίζουν και μεγάλες αποκλίσεις.

   Το περιεχόμενό του πάντως απηχεί τις δογματικές θέσεις της Γ' Οικουμενικής Συνόδου, επομένως είναι σίγουρο ότι ο ύμνος δεν συνετέθη νωρίτερα από το 431 μ.Χ.  Η παράδοση όμως αποδίδει τον Ακάθιστο ύμνο στον μεγάλο βυζαντινό υμνογράφο του έκτου αιώνα, Ρωμανό τον Μελωδό. Την άποψη αυτή υποστηρίζουν πολλοί ερευνητές. Άλλοι πιθανοί υμνογράφοι είναι ο Κοσμάς ο Μελωδός ή και ο ίδιος ο Πατριάρχης Σέργιος και άλλοι. Βέβαιο είναι πάντως ότι οι ειρμοί του Κανόνα του Ακάθιστου ύμνου είναι έργο του Ιωάννου Δαμασκηνού, ενώ τα τροπάρια του Ιωσήφ Ξένου του Υμνογράφου.

Δομή

  
   Ο Ακάθιστος Ύμνος αποτελείται από 24 «οίκους» (στροφές), οι οποίοι είναι δύο ειδών. Οι περιττοί οίκοι (Α-Γ-Ε...), που είναι εκτενέστεροι, αποτελούνται από δεκαοκτώ στίχους. Οι πέντε πρώτοι στίχοι περιλαμβάνουν τη διήγηση, οι δώδεκα επόμενοι αποτελούν τους χαιρετισμούς, οι οποίοι απευθύνονται προς την Θεοτόκο και ο δέκατος όγδοος είναι το εφύμνιο «χαίρε νύμφη Ανύμφευτε». Οι άρτιοι οίκοι (Β-Δ-Ζ...), που είναι συντομότεροι, αποτελούνται μόνο από πέντε στίχους διήγησης και το εφύμνιο «Αλληλούια».

   Γενικό θέμα του ύμνου είναι ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. Οι πρώτοι δώδεκα οίκοι του (Α-Μ) αποτελούν το ιστορικό μέρος. Εκεί εξιστορούνται τα γεγονότα από τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου μέχρι την Υπαπαντή, ακολουθώντας τη διήγηση του Ευαγγελιστή Λουκά. Αναφέρεται ο Ευαγγελισμός (Α, Β, Γ, Δ), η επίσκεψη της εγκύου Παρθένου στην Ελισάβετ (Ε), οι αμφιβολίες του Ιωσήφ (Ζ), η προσκύνηση των ποιμένων (Η) και των Μάγων (Θ, Ι, Κ), η Υπαπαντή (Μ) και η φυγή στην Αίγυπτο (Λ). Οι τελευταίοι δώδεκα (Ν-Ω) αποτελούν το θεολογικό ή δογματικό μέρος, στο οποίο ο μελωδός αναλύει τις βαθύτερες θεολογικές και δογματικές προεκτάσεις της Ενανθρώπισης του Κυρίου. Μέσα στον Ακάθιστο Ύμνο ακούγονται συνολικά 144 «Χαῖρε»!

   Απόψε ξεκινούν οι Χαιρετισμοί, μια από τις πιο αγαπητές και όμορφες ακολουθίες της εκκλησίας. Χαρακτηρίζουν την περίοδο της Σαρακοστής, που διανύουμε, και θεωρούνται από τους πιστούς τόσο σημαντικοί που η έκτη κατά σειρά Παρασκευή της νηστείας -αυτή πριν από το Σάββατο του Λαζάρου- ονομάζεται «κουφή Παρασκευή» ακριβώς γιατί δεν ακούγονται χαιρετισμοί προς την Παναγία. Καλή Σαρακοστή σε όλους!

Πηγές: el.orthodoxwiki.org