Η Βασιλόπιτα της Πρωτοχρονιάς!

   Το έθιμο της βασιλόπιτας κυριαρχεί την Πρωτοχρονιά παντού στη χώρα μας, αλλά και όπου υπάρχουν Έλληνες ανά τον κόσμο. Πολλές διαφορετικές γεύσεις και συνταγές ίσως να έχουμε συναντήσει σε όλες μας τις Πρωτοχρονιές ή και σε εκδηλώσεις κοπής της βασιλόπιτας που γίνονται αρκετές εβδομάδες μετά την άφιξη του νέου έτους. Γιατί όμως κόβουμε τη βασιλόπιτα και πώς έφτασε στις μέρες μας αυτό το έθιμο;

   Η ιστορία της πίτας αυτής είναι πολύ παλιά και πιθανώς προέρχεται από την αρχαία γιορτή των "Κρονίων" (των ρωμαϊκών "Σατουρναλίων").
Οι Φράγκοι υιοθέτησαν τη συνήθεια της γιορτής που ήθελε την τοποθέτηση νομίσματος μέσα σε πίτα και ανακήρυξη ως "βασιλιά της βραδιάς" όποιου το έβρισκε. Κατά άλλο έθιμο, αντί νομίσματος έβαζαν φασόλι και αυτόν που το έβρισκε τον αποκαλούσαν "φασουλοβασιλιά". Η βασιλόπιτα είναι μάλλον συνδυασμός του «εορταστικού άρτου» και του «μελιπήκτου» των αρχαίων προσφορών, τόσο προς τους θεούς όσο και προς τους νεκρούς ή τους κακούς δαίμονες για την εξασφάλιση της υγείας, της καλής τύχης και της ευγονίας. 

   Σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση, η πίτα της Πρωτοχρονιάς συνδέεται με το Μέγα Βασίλειο, που εορτάζει την πρώτη μέρα του χρόνου και γι' αυτό λέγεται και βασιλόπιτα. Υπάρχει μία παράδοση της Κωνσταντινούπολης η οποία λέει τα εξής: Όταν ο Άγιος Βασίλειος ήταν Επίσκοπος στην Καισαρεία, ο Έπαρχος της Καππαδοκίας πήγε, με σκληρές διαθέσεις, να εισπράξει φόρους. Οι κάτοικοι φοβισμένοι ζήτησαν την προστασία του ποιμενάρχη τους. «Σας ζητάω αμέσως, τους είπε εκείνος, να μου φέρει ο καθένας ό,τι πολύτιμο αντικείμενο έχει». Μάζεψαν πολλά δώρα και βγήκαν μαζί με το Δεσπότη τους οι κάτοικοι της Καισαρείας να προϋπαντήσουν τον Έπαρχο. Ήταν όμως τέτοια η εμφάνιση και η πειθώ του Μεγάλου Βασιλείου, που ο Έπαρχος καταπραΰνθηκε χωρίς να θελήσει να πάρει τα δώρα. Γύρισαν πίσω χαρούμενοι και ο Άγιος Βασίλειος πήρε να τους ξαναδώσει τα πολύτιμα αντικείμενα τους. Ο χωρισμός όμως ήταν δύσκολος γιατί είχαν προσφέρει πολλά όμοια αντικείμενα, δηλαδή δαχτυλίδια, νομίσματα κ.λ.π. Ο Βασίλειος τότε σκέφθηκε ένα θαυματουργό τρόπο: Διέταξε να κατασκευασθούν το απόγευμα του Σαββάτου μικρές πίτες και μέσα σε καθεμιά τοποθέτησε από ένα αντικείμενο. Την επόμενη μέρα έδωσε από μία σε κάθε Χριστιανό. Και τότε έγινε το θαύμα! Μέσα στην πίτα του βρήκε ο καθένας ό,τι είχε προσφέρει! Από τότε, λέει η παράδοση, κάθε χρόνο, στη γιορτή του Αγίου Βασιλείου, κάνουμε κι εμείς πίτες και βάζουμε μέσα νομίσματα. Ανάλογα με το μέρος της Ελλάδας αλλά και την εποχή που θα διαλέξουμε, συναντάμε πολλούς διαφορετικούς τρόπους παρασκευής της βασιλόπιτας. Επίσης, σε άλλα μέρη κόβεται μόλις αλλάξει ο χρόνος και αλλού η βασιλόπιτα αποτελεί μέρος του πρωτοχρονιάτικου μεσημεριανού τραπεζιού. Τα κομμάτια που ξεχωρίζουμε στην πίτα για το Χριστό, την Παναγία, τον Άι-Βασίλη, το σπίτι, τους αγρούς, τα ζώα, τους νεκρούς και τους ξενιτεμένους αλλάζουν από περιοχή σε περιοχή. Στη Μεσσηνία, η σειρά περιλαμβάνει συνήθως το κομμάτι του Χριστού, του Άγιο-Βασίλη, της Παναγίας, του φτωχού, του σπιτιού και στη συνέχεια μοιράζονται κομμάτια αρχίζοντας είτε από το νοικοκύρη και τη νοικοκυρά είτε από το γηραιότερο στενό συγγενικό τους πρόσωπο που παρίσταται στην κοπή.
 
    Ας δούμε τώρα και μερικές περιγραφές προσφύγων από τις παλιές πατρίδες.


ΠΟΝΤΟΣ

    Στον Πόντο, για τ' ανύπαντρα κορίτσια έλεγαν : Εσύ κορίτσι που θέλεις να ονειρευτείς στον ύπνο σου αν θα πάρεις πλούσιο άντρα ή φτωχό, κρύψε κρυφά, χωρίς κανένας να σε δει, την πρώτη σου μπουκιά από τη βασιλόπιτα του τραπεζιού. Σαν κλειστείς μονάχη σου στην κάμαρά σου, άλειψε τηνε με μέλι και με βούτυρο, άνοιξε το παράθυρο που βλέπει κατά το Βοριά και στάσου εκεί τα μεσάνυχτα και πες :

Ω! Γενάρη, Καλαντάρη και καλά
καλαντισμένε, εκεί στις Άκριες που θα πας
κι εκεί που θα γυρίσεις εκεί 'ναι οι Μοίρες
των Μοιρών και η δική μου Μοίρα. Αν
είναι πλούσια και καλή, πες της να 'ρθει να
μ' εύρει, αν είναι και πεντάφτωχη, πάλι να
'ρθει να μ' εύρει.

Κοιμήσου ύστερα, με τη μπουκιά αφημένη στο παράθυρο και θα δεις στον ύπνο σου αυτό που ευχήθηκες.

Κίος Βιθυνίας   (στην Προποντίδα)

 
    Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς η νοικοκυρά έκανε μια πίτα, τον «Αϊ-Βασίλη». Μέσα στην πίτα έβαζε ένα φλουρί κι απάνω πατούσε το δικέφαλο αετό, τέσσερις φορές σταυρωτά, με τις κεφαλές προς τη μέση. Το βράδυ στις 8 έστηναν τον ψημένο Άι-Βασίλη στην άκρη του τραπεζιού όρθιο κι ακουμπούσε στον τοίχο. Έπαιρνε τότε ο νοικοκύρης το κλωνάρι της ελιάς που είχε κόψει το πρωί και το κάρφωνε στον Άι-Βασίλη λέγοντας τις παρακάτω ευχές : «Με το καλό να μπει Άι-Βασίλης», «Να 'μαι γερός να ξανακάμομε την πίτα». Κατόπιν, αν είχαν χρυσή αλυσίδα την έβγαζαν και την κρεμούσαν στον Άι-Βασίλη. Ένα - ένα μέλος της οικογένειας τότε πλησίαζε και κρεμούσε ό,τι χρυσό αντικείμενο είχε κι έλεγαν «Και του χρόνου να 'μαστε καλά!».

    Το πρωί, ύστερα από την εκκλησιά, έκοβαν την πίτα. Κάθιζαν όλοι γύρω από το τραπέζι κι ο νοικοκύρης έκοβε την πίτα σε κομμάτια. Το πρώτο ήτανε του νοικοκυριού, το δεύτερο του Άι-Βασίλη, το τρίτο της νοικοκυράς, το τέταρτο της δουλειάς, τα υπόλοιπα των μελών της οικογένειας και ένα για τους ξένους. Αμέσως ψάχνει καθένας να δει αν του έτυχε το φλουρί. Κοιτάζουν και το κομμάτι της δουλειάς. Αν τύχει εκεί το φλουρί η δουλειά θα πάει καλά όλο το χρόνο.

Καστανιές Ανατολικής Θράκης 

    Τη Βασιλόπιτα την έκαναν φυλλωτή. Έβαζαν γόμο (γέμιση) πλιγούρι και ανάμεσα στα φύλλα τον «παρά», το νόμισμα, και άλλα σημάδια. Η νοικοκυρά με τον παρά τη σταύρωνε τρεις φορές κι ύστερα τον έχωνε στο ζυμάρι, θα να βάλει πελεκούδι από την πόρτα ή κλαρί, για το σπίτι, κουκί στάρι για τα χωράφια, σταφίδα για το αμπέλι, κομματάκια τυρί για τα πρόβατα, άχερο για τα γελάδια... Στους λυπημένους που έστελναν πίτα, εκείνοι δεν την έκοβαν με το μαχαίρι αλλά ο καθένας έκοβε με το χέρι ένα κομμάτι.

   Καλή Χρονιά σε όλους με υγεία και χαρά και αν δε σας έτυχε το φλουρί φέτος μη θλίβεστε, τουλάχιστον δοκιμάσατε τη νόστιμη βασιλόπιτα όπως κάθε χρόνο! 

Πηγές: el.wikipedia.org

               laikiparadosi.blogspot.com

               www.gastronomos.gr